Özgür olmayan bir toplum da, o özgürlüğün kazandırdığı hoşgörüyü, sorgulama hakkını iyice içselleştirememiş birey de gelişmez, çoğalamaz, yaşamın mücadele ve yaratıcı üretmenin hazzına varamaz… Dar bakış açılarıyla koşullandırılmış, tahammülsüzlüğe dayalı bir terbiye görmüş bireyler, başkalarının oyuncağı olur, yaşamın geniş ufuklarının farkına varmadan defterini kapatıp gider.
4 Eylül, iki önemli tarihin buluştuğu bir zaman dilimidir.
4 Eylül 1919 tarihinde Kurtuluş Savaşı’nın önemli aşamalarından olan Sivas Kongresi gerçekleştirildi. Bu kongrenin temel dayanak ve ilkelerinden birisi, Osmanlı çöküş döneminin son yıllarında devlet yönetiminde epeyce söz sahibi olmuş, 1. Dünya Savaşı’na girilmesine ve çok önemli insan kayıplarına yol açmış İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Anadolu’nun birçok yerinde filizlenmeye başlamış Kuvayımilliye hareketi ile olan ilişkisini kesmeye çalışmaktı. Kongreye katılan üyeler, “fırkacılık amalinden münezzeh bir azim ve iman ile çalışacağıma” diyen bir yemini etmişlerdir.
İttihat Terakki, liderleri Enver Paşa’nın öz amcası Halil Paşa tarafından “Bir Alman oyunu” diye tanımlanan Turan uğruna Sarıkamış’ta doksan bine yakın aç ve çıplak Anadolu çocuğunu kara, soğuğa, tipiye de kurban etmişti. Sivas Kongresi’nin yapıldığı zaman diliminde Trakya’dan Kafkasya’ya, mütareke koşullarına ve ülkenin işgaline karşı yeni oluşturulan “Şura”larda ve “Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri”nde İttihat Terakki ve onun bir uzantısı olan “Teşkilat-ı Mahsusa”nın önemli bir etkinlik ve ağırlığı vardı.
1919 yılı başında Kuzeybatı Anadolu’da başını Teşkilat-ı Mahsusa üyelerinin çektiği çok önemli gelişmeler yaşanmış, 18 Ocak 1919 tarihinde Kars’ta 131 delege katılımıyla yapılan toplantıda bölgede Güneybatı Kafkasya (Cenubi Garbi Kafkasya) Cumhuriyet Hükümeti’nin kurulması kararlaştırılmıştı. Türkiye topraklarında ilk demokratik, kadın haklarına saygılı Cumhuriyet ilanı budur.
Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyetinin kurulduğu 18 Ocak 1919 tarihinde toplanmış olan Paris Barış Konferansı’nda ise Elviye i Selâse’yi (Kars, Ardahan, Batum) Ermeniler’e bırakılmıştı!
Cumhuriyet Hükümeti’nin başına da Cihangiroğlu İbrahim Bey getirilmişti. Dışişleri Bakanı Sarıkamışlı Piroğlu Fahrettin Bey (Erdoğan), Savaş Bakanı Cihangiroğlu Hasan, Adalet Bakanı İrevanlı Hâkim Ağababa Beyoğlu Abbas Ali Bey, Eğitim Bakanı Rum öğretmen Yelena olmuştur. (Ersin Hakan, Teşkilat-ı Mahsusa, s 151)
12 Nisan 1919 tarihinde, yaklaşık üç ay önce kurulmuş Cenubi Garbi Kafkas Cumhuriyeti meclis toplantısı Hintli askerlerin oluşturduğu birliklerle basılır ve üyeleri İngilizler tarafından tutuklanır, Cumhuriyet hükümeti yöneticileri yargılanmak üzere Malta’ya sürgüne götürülür.
12 Nisan 1919 günü bağımsızlığını ilan eden İrlanda parlamentosu da İngilizler tarafından basılmış, üyeleri tutuklanmıştı.
Kars, 30 Nisan 1919 tarihinde İngilizler tarafından Ermeni güçlerine teslim edilmiştir.
4 Eylül 1919’da Sivas Kongresi’ni toplayan Mustafa Kemal’in devrimci öngörüsü, kendi etkin subaylığı sırasında birçok örneğini gördüğü, Alman emperyalizmi güdümünde kalmış bu teşkilatın verilecek Kurtuluş Savaşı ile olan bağlarını koparmayı gerekli bulmuştu. Teşkilat-ı Mahsusa üyelerinin ve Salihli’deki Kuşçubaşı Eşref gibi liderlerinin Ege bölgesinde düşmandan sakladığı silah ve cephanenin Kurtuluş Savaşı’na büyük katkıları olduğu da yadsınamaz bir gerçekliktir. Teşkilat-ı Mahsusa’nın dağıtılmasından sonra kurulmuş Karakol Cemiyeti, Zabitan ve Yavuz Grubu, Müsellah Müdafaa-i Milliye (M.İ.M- M.İ.M) mütareke yıllarında ve Kurtuluş Savaşı sırasında önemli görevler üstlenmişler, İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve mühimmat kaçırılmasında da çok önemli yararları olmuştu. (Geniş bilgi için Romanlarımızda Kurtuluş Savaşı Ve Kadınlarımız)
Mustafa Kemal Paşa, özgür, onurlu, kendi ayakları üzerinde duran ve hiçbir emperyalist güce boyun eğmeyen, “Biz aslında Yunanlılar’a karşı değil, İngiliz emperyalistlerine karşı savaşıyoruz” demeyi de ihmal etmeyen bağımsız bir Cumhuriyet kurmanın yoluna girmişti; bunu da bütün dünyanın gözü önünde başardı.
Türkiye Cumhuriyeti, ne yazık ki Mustafa Kemal’in temellerini attığı o özgür ve onurlu Cumhuriyet ilkeleri konusunda özellikle 1946 yılından sonra önemli sarsıntılara uğradı. Emperyalistlerle yapılan ikili anlaşmalar, yabancı güçlerin ülke içinde özellikle din istismarcısı cemaat ve tarikatlarla kurdukları ilişkiler ve devlet yapısı içinde oluşturulan kimi gizli yapılanmalar, birçok siyasi cinayetin de patlak vermesine, çok sayıda bilim insanı, düşünür ve sanatçının da öldürülmesine yol açtı.
4 Eylül 1990 tarihinde öldürülen çekirdekten yetişme din adamı, müftü olan Turan Dursun da bunlardan biridir. Turan Dursun, İslamiyet’in ve diğer dinlerin gelişmesi üzerine önemli çalışmalar yapmış, dine bilimcil ve eleştirel bir yaklaşımla bakmış bir düşünürdü.
Dinlerin temellerini sorgulayan, yeri geldiğinde dini konulara eleştirel yaklaşan din adamlarını emperyalizm ve Müslüman ülkelerdeki ortakları sevmez. Onlar, vur deyince öldürecek, kendini patlat deyince yüzlerce insanı da gözünü kırpmadan kendisiyle birlikte yok edecek, Gazze’de ve Filistin’de olduğu gibi, mazlum Müslüman halkların tek seçeneği olarak beslenecek Hamas gibi, Hizbullah gibi, El Kaide gibi, Işid gibi, Taliban gibi örgütler kurar ve onlara eleman sağlanması için Müslüman ülkelerde cemaat ve tarikatlarla el altından işbirliği yaparlar.
Sivas Kongresi kahramanlarına, Gâzi Mustafa Kemal Paşa izinde yeniden bağımsız bir Kuvayımilliye ruhuyla yola çıkanlara selam olsun…
Turan Dursun’un anısına saygıyla…
4 Eylül 2025, Alper Akçam
